به گزارش روابط عمومی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی ایران، دکتر مهدی شفیعی دانشجوی دکترای تخصصی طب سنتی ایرانی دانشگاه علوم پزشکی ایران در بخش اول شیر و جایگاه آن در طب ایرانی آورده است:

امروزه اهمیت تغذیه سالم بر کسی پوشیده نیست و تلاش در جهت تامین غذای سالم و مصرف مواد غذایی مناسب از دغدغه های اصلی هر خانواده ها است. با پیشرفت علوم تغذیه طی سالهای اخیر گام های مهمی در این زمینه برداشته شده است و رژیمهای غذایی سالم بر اساس تحقیقات علمی و بررسی عادتهای غذایی جوامع گوناگون معرفی شده اند.

امروزه با گسترش دنیای دیجیتال و فضای مجازی اطلاعات گوناگونی در خصوص تغذیه و رژیمهای غذایی در جامعه درحال انتشار است. در خصوص آنچه در این فضای اطلاعاتی منتشر می گردد لازم است با دقت نظر و کاوش منابع و متون علمی از درستی آن اطمینان حاصل نمود.

امروزه جایگاه شیر و فرآورده های آن که به اختصار لبنیات گفته می شود در علم تغذیه کاملا مشخص است و یکی از ارکان تغذیه سالم بشمار می رود. نگاهی به هرم تغذیه سالم اهمیت و جایگاه شیر و فرآورده های لبنی را نشان می دهد.

شیرکامل (شیری که چربی آن گرفته نشده است) منبع غنی از پروتئین، اسیدهای چرب، کلسیم و املاح، ویتامین های گروه ب و ویتامین دی است(www.hsph.harvard.edu). هند بزرگترین تولید کننده شیر در جهان است و کشور آمریکا بیشترین مصرف شیر در دنیا را دارد. در اروپا نیز آلمان بیشترین تولید و مصرف شیر را دارا است(statista2023).

درخصوص جایگاه شیر و لبنیات در طب سنتی ایرانی نظرات و دیدگاههای مختلفی در سایتها و فضای مجازی منتشر شده و حتی نگرشی منفی درخصوص مصرف شیر در جامعه ایجاد نموده است. در این مطلب کوتاه سعی می شود با استفاده از متون و منابع کهن، نظر حکما و اندیشمندان طب ایرانی در خصوص شیر و فرآورده های آن بیان گردد.

ابوزید احمد بن سهل بلخی از اندیشمندان قرن 3 هجری قمری در کتاب مصالح الابدان و الانفس خوراکی ها را در 7 دسته طبقه بندی نموده و هر کدام را شرح داده است هفت گروه تغذیه ای که در این کتاب برشمرده شده شامل: گوشت ها- انواع شیر- تخم پرندگان-حبوبات-میوه ها و سبزیجات است. ایشان بعد از گوشت شیر را بهترین ماده غذایی برای رشد و تکامل بدن آدمی دانسته است.

محمد زکریاری رازی پزشک مشهور قرن 4 هجری قمری در کتاب منافع الاغذیه و دفع مضارها این چنین گفته است: شیر غذایی نیکو است و موجب برومندی بدن می شود، رطوبت بدن را حفظ می کند و موجب رفع خشکی از بدن می شود. سرشیر و خامه ضمن رطوبت بخشی به بدن باعث کاهش یبوست و کم شدن اشتها می گردد.

ابن سینا دانشمند و طبیب سرشناس و نامدار قرن 5 هجری قمری در کتاب قانون خود ذکر نموده است که شیر مقوی بدن بوده و غذای مناسبی جهت مغز می باشد، هضم آن آسان بوده  و برای رفع خشکی و خارش در سالمندان  مفید است.

ابن جوزی از علما و دانشمندان سده 6 هجری قمری در کتاب منافع فی العلم طب اینچنین آورده است: شیر غذایی مقوی است و بهترین غذا برای افرادی است که کارهای بدنی سخت دارند. شیر موجب تقویت بدن و مغر شده و جهت رطوبت بخشی و کاهش خارش در سالمندان مفید است.

علی بن احمد بغدادی از پزشکان مشهور قرن 6 هجری قمری در کتاب المختارات فی الطب می گوید: شیر جهت برومندی بدن و تقویت آن مفید بوده و در افرادی که خشکی مزاج دارند باعث رطوب رسانی به پوست شده و در کاهش خارش ناشی از خشکی پوست موثر است.

ابن نفیس قرشی از پزشکان بنام سده 7 هجری قمری شیر را از غذاهای مناسب برای رشد کودکان دانسته و آن را در سالمندان که از خشکی پوست و یبوست رنج می برند مفید دانسته است. همچنین در رفع سرفه و کاهش آن مصرف شیر را توصیه نموده است.

با توجه به کتب موجود گرچه شیر از نظر طب ایرانی دارای مزاج سرد و تر است، اما در افراد سالم جایگاه تغذیه ای بالایی دارد. ماست و دوغ درجه سردی بالاتری داشته و در افرادی که دارای مزاج گرمتری هستند پذیرش بهتری خواهد داشت. مصرف شیر در برخی افراد ممکن است ایجاد نفخ و مشکلات گوارشی نماید که می توان با افزودنی های مناسب و یا جایگزین نمودن شیر با فرآوردهای تخمیری لبنی مانند ماست و ..... عوارض را کنترل نمود.

هرچند بصورت محدود و در برخی از بیماریها مصرف شیر و فرآورده های آن در طب ایرانی منع شده است، اما فواید و منافع آن بیشتر مورد توجه بوده است لذا با توجه به وجود ترکیبات پروتئینی و اسیدهای آمینه مختلف در شیر و فراورده های لبنی که ممکن است در مرحله حاد بیماری و برخی بیماریهای التهابی و تب‌دار موجب عوارض پوستی یا گوارشی گردد اینگونه بیماران بهتر است درخصوص مصرف لبنیات با متخصصین طب ایرانی و تغذیه مشاوره بگیرند.